Ανιστόρητο και ανύπαρκτο είναι το νοσταλγικά επαναλαμβανόμενο παραμύθι της «ελληνοτουρκικής φιλίας».
Όταν ο Βενιζέλος υπέγραψε το περίφημο σύμφωνο φιλίας και μη επιθέσεως με τον Κεμάλ στις 30 Οκτωβρίου 1930, η μεν Ελλάδα είχε διαμελίσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η δε Τουρκία είχε εκπαραθυρώσει τους Έλληνες από τη Μικρά Ασία. Ο Βενιζέλος θεώρησε ότι ο κύκλος των πολέμων με τους Τούρκους είχε κλείσει, τα σύνορα μεταξύ τους πλέον ήταν οριστικά και αμετάκλητα και ότι το μέλλον ανήκε στη συνεργασία και στην ειρηνική συνύπαρξη.
Και έτσι φαινόταν να είναι, στις προπόσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Άγκυρα το 1930. Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, ακολούθησαν δεκαετίες «φιλίας και ειρηνικής συνύπαρξης». Στην πραγματικότητα συνέβη ακριβώς το αντίθετο:
- Πριν καν στεγνώσει το μελάνι του συμφώνου, την 1η Ιουνίου 1932, οι Τούρκοι εξέδωσαν τον Νόμο 2007, που απαγόρευε στους έλληνες μειονοτικούς να ασκούν μια σειρά από αστικά επαγγέλματα. Ο νόμος αυτός παραβίασε κατάφωρα τη Συνθήκη της Λωζάννης και οδήγησε στον εκπατρισμό περίπου 5.000 ομογενών της Κωνσταντινούπολης.
- Το 1935, με τον Νόμο 2762, το Πατριαρχείο χάνει τον έλεγχο των βακουφίων του, τα οποία περιέρχονται υπό τον έλεγχο των τουρκικών Αρχών. Παραβιάζεται έτσι το άρθρο 40 της Συνθήκης της Λωζάννης περί διαχειρίσεως μειονοτικών ιδρυμάτων.
- Το 1936-7 διορίζονται στα ελληνικά μειονοτικά σχολεία τούρκοι υποδιευθυντές, υπόλογοι στο τουρκικό υπουργείο Παιδείας (ωμή παραβίαση των προβλέψεων του άρθρου 40 της Συνθήκης).
- Το 1941 στρατολογούνται και οδηγούνται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Ανατολία 30 ηλικίες μη μουσουλμάνων.
- Το 1942 δημεύονται τα μοναστηριακά κτήματα των μονών του Αγίου Όρους Μεγίστης Λαύρας και Κουτλουμουσίου στην Ίμβρο. Συλλαμβάνονται και εκτοπίζονται ο δήμαρχος και τρεις κοινοτάρχες της Ίμβρου διότι διαμαρτυρήθηκαν! Ταυτόχρονα, αρχίζει ο εποικισμός των δύο ελληνικών νησιών με εποίκους και βαρυποινίτες, ώστε να αφελληνισθεί πληθυσμιακά το νησί. Κάτι που επετεύχθη σε μερικές δεκαετίες. Το άρθρο 14 της Συνθήκης της Λωζάννης ακυρώθηκε στην πράξη χωρίς καμία επίσημη ελληνική αντίδραση.
- Στις 11/11/1942 επιβλήθηκε από την τουρκική κυβέρνηση ο επαχθής φόρος περιουσίας καταβολής εφάπαξ ποσού εντός 15 ημερών (varlik vergisi), που κατέστρεψε οικονομικά την ελληνική μειονότητα και οδήγησε σε καταναγκαστικά έργα εκατοντάδες Έλληνες που δεν είχαν να πληρώσουν (Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΝΗΣ, έ.α.).
- Επίμονα, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και ενώ η Ελλάδα μαχόταν εναντίον του Άξονα δίπλα στους Συμμάχους, η ουδέτερη εκτός πολέμου Άγκυρα προσπάθησε να αποσπάσει αντάλλαγμα ότι θα της δοθούν τα Δωδεκάνησα σε περίπτωση εισόδου της στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Το πλέον ακραίο, όμως, ήταν ότι στις ατέρμονες διαπραγματεύσεις τους με τους Βρετανούς «εξεδήλωσαν μάλιστα και ενδιαφέρον να ελέγχουν τον ελληνικό λιμένα της Θεσσαλονίκης, ο οποίος, εφόσον οι Τούρκοι είχαν τον έλεγχο των Στενών, θα τους εξασφάλιζε την κυριαρχία στο Αιγαίο» (ibid, σελ. 96)!!! Επίσης διαπραγματεύονταν τα Δωδεκάνησα και με τη ναζιστική Γερμανία (ibid, 76)!
- Ο κατάλογος κορυφώνεται την 6η Σεπτεμβρίου 1955, όταν η «φίλη» και «σύμμαχος» Τουρκία προέβη στα έκτροπα των Σεπτεμβριανών.
Φαίνεται ότι η κατασκευή του μύθου της «ελληνοτουρκικής φιλίας» λειτουργεί ως μηχανισμός στρουθοκαμηλικής αυταπάτης και τεχνητής ψυχικής ανακούφισης στη διαρκή ένταση μεταξύ των δύο κρατών. Επίσης ο μύθος αυτός λειτουργεί και ως πλαίσιο αναφοράς μιας προσδοκώμενης βελτίωσης της ελληνοτουρκικής σχέσης στο μέλλον, με το επιχείρημα ότι «όπως τα βρήκαμε στο παρελθόν, έτσι μπορούμε να τα βρούμε ξανά στο μέλλον». Το μάθημα, όμως, των πραγματικών γεγονότων είναι το εντελώς ανάποδο: δεν «τα βρήκαμε» ποτέ στο παρελθόν και επομένως είναι πολύ δύσκολο να «τα βρούμε» στο μέλλον. Η εγκατάλειψη των ψευδαισθήσεων είναι μονόδρομος, αν θέλουμε να χαράξουμε τη γεωπολιτική μας πορεία σε ρεαλιστικές βάσεις.
Μελέτης Η. Μελετόπουλος,
διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης,
εκπαιδευτικός και Λυκειάρχης της Ιονίου Σχολής